نقش اشعه ایکس در ارتودنسی و دندانپزشکی

در دندانپزشکی چگونه از دندان ها عکس میگیرند؟ و در ارتودنسی از چه نوع روش تصویربرداری برای صاف کردن دندان ها استفاده میشود. با ما همراه  باشید تا درباره انواع روش های تصویر برداری با کمک اشعه ایکس از دندان ها آشنا شوید. و به بررسی نقش اشعه ایکس در دندانپزشکی بپردازیم.

آیا پرتونگاری دندان لازم است؟

در پزشکی و دندانپزشکی برای مشاهده بهتر بافت های داخل بدن که نمیتوان با چشم غیرمسلح آن ها را دید از روش های خاصی جهت تصویربرداری استفاده میشود. یکی از رایجترین روشهای تصویربرداری در رشته دندانپزشکی، کمک گرفتن از اشعه ایکس است. تصاویر گرفته شده با کمک اشعه ایکس میتوانند به تشخیص مشکلات، اختلالت و وضعیت های متفاوت داخل دهان و دندان کمک کنند. علاوه بر این، برای نظارت بر انجام پروسه های دندانپزشکی مثل بلیچینگ، درمان ریشه دندان، ارتودنسی، نصب لمینت دندان و …. مورد استفاده قرار میگیرد.

بررسی انواع اشعه ایکس در دندانپزشکی

به طور کلی ما برای به دست آوردن تصاویر دهان، دندان و فک از اشعه ایکس کمک میگیریم.  دندانپزشکان میتوانند به دو روش داخل دهانی و خارج دهانی اقدام به گرفتن تصاویری با کیفیت های مختلف کنند. بنابراین بر اساس داخلی یا خارجی بودن تصاویر گرفته شده با اشعه ایکس، میتوان رایجترین روش ها را به صورت زیر لیست کرد که در ادامه هر کدام به طور کامل مورد بررسی قرار گرفته اند:

• روش بایت وینگ
• روش پری اپیکال
• پرتونگاری FMX
• اشعه ایکس اکلوزال
• اشعه ایکس پانورامیک
• رادیوگرافی سفالومتری
• مقطع‌نگاری رایانه‌ای با اشعه مخروطی یا (CBCT)
• رادیوگرافی دیجیتالی

اشعه ایکس یا پرتونگاری بایت وینگ

تصویربرداری با روش بایت وینگ یک روش بسیار معمول در دندانپزشکی است، که گاهی اوقات به عنوان “چکاپ اشعه X” نیز شناخته میشود. تصویربرداری با این روش اشعه ایکس در دندانپزشکی میتواند اطلاعات زیادی به دندانپزشک بدهد و کار تشخیص را بسیار آسانتر میکند. با کمک این روش، پوسیدگی دندان در قسمت داخلی بسیار آسان خواهد بود. علاوه بر این، تغییرات ضحامت استخوان، علائم بیماری لثه و پوسیدگی دندان ها به راحتی در این تصویر قابل مشاهده و تشخیص هستند. پرتونگاری بایت وینگ بخش کوچکی از دندانهای فک بالا و پایین را به تصویر میکشد. نام این پرتونگاری دندانپزشکی, از نام دستگاهی که این تصاویر را میگیرد گرفته شده است.

رادیوگرافی یا اشعه ایکس پری اپیکال

اشعه ایکس پریاپیکال بخش کوچکی از دهان را نشان می دهد و تنها روی یک یا دو دندان متمرکز می شود. کل دندان از تاج تا ریشه (زیر لثه) با کمک این رادیوگرافی قابل مشاهده خواهد بود. این روش اشعه ایکس در دندانپزشکی ممکن است به تشخیص مشکلاتی که شما از وجود آن ها مطمئن نیستید کمک کند.

بیشتر اوقات وقتی بیمار درد حاد و شدیدی را تجربه می کند، بعد از مراجعه به مطب دندانپزشک از این تصویربرداری برای تشخیص مشکلش استفاده میشود. برای تهیه تصویر از طریق این روش باید از شیلد محافظ غذه تیروئید استفاده کنید. برای اینکه بتوان جزئیات دقیق تری از محل دندان به دست آورد، شاید نیاز باشد بیش از یک تصویر گرفته شود. این نوع اشعه ایکس از ارزانترین روش های تصویربرداری در دندانپزشکی است.

پرتونگاری FMX

بعضی اوقات ، پزشک متخصص ارتودنسی یا دندانپزشک عمومی تصمیم می گیرند که به جای گرفتن اشعه ایکس پری اپیکال یا رادیوگرافی بایت وینگ از اشعه ایکس FMX  استفاده کنند.

FMX به معنی مجموعه ای کامل از پرتوهای ایکس است. این رادیوگرافی اشعه ایکس در دندانپزشکی شامل مجموعه ای از شانزده تا هجده تصویر برای مشاهده کامل مجموعه دندان ها و بافت اطراف آن ها است. FMX  معمولا شامل 4 عدد تصویر گرفته شده با روش بایت وینگ و 14 عدد تصویر گرفته شده با اشعه ایکس پری اپیکال هستند. تصاویر به دست آمده ساختار کل دهان و همچنین جزئیات دندانهای شخص را نشان می دهد. با توجه به اینکه متخصص ارتودنسی یا دانپزشک  میتوانند دو طرف فک را با این روش ببینند تشخیص و یا جزئیات زیادی در دسترس خواهد داشت.

رادیوگرافی اکلوزال یا اشعه ایکس اکلوزال

این نوع اشعه ایکس در دندانپزشکی بر نحوه رشد دندان متمرکز است. هر رادیوگرافی با کمک اشعه ایکس اکلوزال معمولا تنها یک فک را نشان میدهد. یا فک بالا یا فک پایین. این کار عمدتاً در کودکانی انجام می شود که در رابطه با تراز غیرمعمول دندان دچار مشکل هستند. علاوه بر این، اگر کسی دندان های کجی داشته باشد که در موقعیت و جای نامناسبی جوانه زده باشد نیز از این گرافی استفاده میشود.

اشعه ایکس پانورامیک

پرتونگاری پانوراما یا پانورامیک یک روش بسیار رایج در همه مطب های دندانپزشکی و بلاخص در کلینیک های ارتودنسی دندان است. این پرتونگاری ها یک نمای بزرگ را ارائه می دهند که رابطه بین فک و دندان و همچنین راه های هوایی مانند حفره های بینی و سینوس ها را نشان می دهد. اشعه ایکس پانورامیک یک آزمایش غیر تهاجمی است که اگر مطمئن نیستید کدام دندان صدمه دیده است، احتمالا از آن برای تشخیص بهتر استفاده خواهند کرد. از این پرتونگاری معمولا برای انجام کارهای ارتودنسی استفاده میشود.

رادیوگرافی سفالومتری

رادیوگرافی سفالومتری همانطور که گاهی به آن اشاره می شود ، معمولاً قبل و بعد از درمان ارتودنسی انجام می شود. این پرتونگاری روی مشخصات بیمار متمرکز شده و به پیش بینی نتیجه حرکت دندان کمک می کند.

قرار گرفتن در معرض اشعه ایکس در دندانپزشکی با این روش تصویربرداری تقریباً ده ثانیه بیشتر طول نمی کشد و تصویر در حدود پنج تا شش دقیقه بعد از آن ایجاد می شود. این رادیوگرافی دو بعدی است. با کمک این تصویربرداری میتوان درباره نحوه رشد دندان ها و فک پیش بینی کرد و مسیر حرکت یا رشد دندان ها را مشخص کرد.

مقطع‌نگاری رایانه‌ای با اشعه مخروطی یا (CBCT)

CBCT یا همان مقطع‌نگاری رایانه‌ای با اشعه مخروطی معمولا با سی تی اسکن معمولی اشتباه گرفته میشود. این روش تفاوت زیادی با سی تی اسکن معمولی دارد و در مقایسه با آن اشعه کمتری ساطع میکند. با کمک این مقطع نگاری متخصصان و دندانپزشکان قادرند تا دندان ها و ساختار دهان، فک و دندان ها را با جزئیات بیشتری مشاهده کنند. زیرا تصویر تولید شده بصورت سه بعدی است.

زمانی که تصویر برداری مقطعی سی تی اسکن نتواند جزئیات زیادی در اختیار ما قرار دهد و  یا اینکه کلا نتواند تصویر درستی به ما بدهد، ما معمولا از CBCT بهره میبریم. در طی این روش ، پرتویی به شکل مخروط به آرامی در اطراف سر شما حرکت خواهد کرد تا زمان گرفتن تصویر سه بعدی و برای اینکه تصویر وضوح  خوبی داشته باشد شما باید بی حرکت باشید.

طی این فرآیند تعداد زیادی عکس گرفته میشود و با هم ترکیب میشوند تا یک تصویر سه بعدی با جزئیات در اختیار دندانپزشک یا متخصص ارتودنسی قرار بگیرید. با کمک تصاویر ایجاد شده، دندانپزشک قادر به ارزیابی فضا و ساختارهای داخلی دهان خواهد بود. دندان ها ، بافت های نرم ، مسیرهای عبور عصب و استخوان ها همگی در این مقطع نگاری قابل رویت خواهند بود.

با کمک این سی تی اسکن، دندانپزشک همچنین می تواند ببیند که ریشه ها در کدام جهت رشد می کنند. این کار باعث میشود تا عمل جراحی فک و سایر اعمال صورت گرفته روی دهان با حداقل تهاجم و با حداکثر دقت انجام داده شوند.

از سی تی اسکن مخروطی به طور ویژه برای عمل کاشت ایمپلنت دندان  و یا کشیدن دندان عقل استفاده میشود. و از آنجایی که اشعه کمتری دارد عوارضش نسبت به اشعه ایکس معمولی یا سی تی اسکن معمولی خیلی پایینتر است.

رادیوگرافی دیجیتالی

رادیوگرافی دیجیتال یک فناوری جدید است که ممکن است روزی جایگزین فیلم سنتی اشعه ایکس شود. رادیوگرافی دیجیتالی ، بیمار را نسبت به رادیوگرافی های سنتی فیلم در معرض تابش کمتری قرار می دهد.

آیا اشعه ایکس در دندانپزشکی خطرناک است؟

به طور کلی، تصورات اشتباه زیادی در مورد رادیوگرافی وجود دارد. تشعشع حاصل از اشعه ایکس در دندانپزشکی بسیار کم است و تقریبا برابر یا کمی بیشتر از مقداری که در طول یک روز آفتابی تجربه خواهید کرد.

از این گذشته، مزایای تشخیص زودهنگام هرگونه مسئله، مشکل و یا بیماری با کمک اشعه ایکس در دندانپزشکی با خطر تشعشات کم، بسیار بیشتر و قابل توجه تر است. اگر به عنوان والدین میترسید که اشعه برای کودکانتان خطرناک است به شما اطمینان میدهیم که حین گرفتن تصویر اشعه ایکس از آن ها، ما همواره نکات و توصیه های لازم را رعایت میکنیم و جای نگرانی وجود ندارد.

با این حال بزرگترین منع استفاده از اشعه ایکس، بارداری است. با این وجود، در صورت لزوم می توان حتی برای یک خانم باردار از اشعه ایکس در مواقع اورژانسی و ضروری استفاده کرد. برای این خانم ها معمولا از شیلدها و تجهیزات محافظت در برابر اشعه استفاده میشود.